Raki są jednymi z największych bezkręgowców bytujących w naszych wodach. Odgrywają one bardzo ważną rolę ekonomiczną (produkt bardzo smaczny, zdrowy, ograniczony dostęp zatem i drogi), ekologiczny (sanitariusze wód śródlądowych), ale także walory kulturowe (w historii przewijają się od średniowiecza).

Raki od wieków były obiektem eksploatacji rybackiej i cennym towarem eksportowym. Do początków XX w. były głównie pozyskiwane z wód otwartych.

Jednak intensywny rozwój przemysłowy, a co się z tym wiąże eutrofizacja wód, pogorszenie warunków tlenowych, a przede wszystkim wybuch dżumy raczej zdziesiątkował populacje raka szlachetnego.

Nie dość powiedzieć, że w latach 1928- 1938 z Polski eksportowano do 611 ton raków. Przyjmuje się, że w kraju można pozyskać 60 t raka szlachetnego, 40 t raka błotnego i 100 -200 ton raka pręgowatego.

Działania zmierzające do zwiększenia produkcji powinny dotyczyć podnoszenia liczebności raka szlachetnego i błotnego poprzez produkcję młodzieży w sztucznych zbiornikach wodnych, a następnie wsiedlanie ich do wód otwartych.

Na łączną ilość złowionych ryb i raków tj.  2000 tys. ton-raki stanowiły tylko 4 kg (Wołos i in. 2021). W zarybieniach w ogóle nie były wykazane.

Zwierzęta te wpisują się w naszą historię, ale i teraźniejszość.

Raki szlachetne i błotne ogrywały olbrzymie znaczenie gospodarcze w XIX i w pierwszej połowie XX wieku. Obecnie gatunki te w wyniku wybuchu dżumy raczej i ekspansji aklimatyzowanego raka pręgowatego są zagrożone wymarciem i występują na nielicznych stanowiskach w Polsce.

1)Cherubinek trzymający złotego raka w barokowym kościele w Rottenbuch, Bavaria, Niemcy.

2)Połowy raka szlachetnego w przeszłości – reprodukcja z księgi rybackiej cesarza Maksymiliana I (XVI w ). Do Polski z Niemiec raki szlachetne sprowadzał król Zygmunt III Waza

3)Zdjęcie raka szlachetnego z początku 17 w.

4)Rynek w Moryniu

Raki należą do typu stawonogów, gromady skorupiaki, rzędu dziesięcionogów,  rodziny rakowate – Astacidae i Cambaridae.

Inwazyjne Gatunki Raków stanowią przede wszystkim zagrożenie dla rodzimych gatunków raków, podlegających ochronie. Poprzez stanowienie silnej konkurencji (efektywniejsze rozmnażanie bazujące na szybszym osiąganiu dojrzałości płciowej oraz większej płodności; odporność na zanieczyszczenia wód oraz mniejsze wymagania środowiskowe co do zajmowanych wód) powodują, że te ostatnie są z łatwością wypierane z naturalnych siedlisk. Stąd też obecność któregokolwiek z IGR wyklucza możliwość przywrócenia w danym miejscu raków rodzimych, przede wszystkim raka szlachetnego.

Ponadto IGO raków są wektorem (nosicielem) śmiertelnej dla rodzimych skorupiaków choroby zwanej raczą dżumą. Jej kontakt z wodami, w których występują rodzime raki powoduje ich wymieranie w ciągu pierwszych dwóch tygodni od zarażenia. Dotyczy to zarówno wód naturalnych, jak i stawów hodowlanych. Dżuma racza może być przenoszona na zanieczyszczonym nią sprzęcie wędkarskim czy rybackim, spodniobuty, wodery, podbieraki. Dlatego też kluczowa jest właściwa dezynfekcja stosowanego sprzętu.

Nie bez znaczenia jest też aspekt społeczny. Brak stosownej reakcji na obecność IGO powoduje wzrost ich akceptacji przez lokalną społeczność, co jedynie przyczynia się do kontynuacji degradacji zajmowanych wód, jak również dalszego rozprzestrzeniania IGO raków w regionie za pośrednictwem lokalnych społeczności, jak również turystów.

Wybrane cechy morfometryczne brane pod uwagę przy identyfikacji raków.

Gatunek, który jako jedyny przedstawiciel raków występował na naszych obszarach po zakończeniu epoki lodowcowej.  Zwany również rzecznym lub szerokoszczypcowym, jest rozpowszechniony na całym obszarze Europy Środkowej z wyjątkiem wysokich partii gór. Obecnie wiele stanowisk tego raka uległo zagładzie, przede wszystkim ze względu na zanieczyszczenia wód i epidemie dżumy raczej.

Cena za 1 kg- 120 zł.

Duże okazy osiągają długość 20-25 cm i masę powyżej 150 g.

Uznawany jest za bioindykatora wód, ponieważ toleruje tylko ściśle określone warunki. Dzięki obecności bioindykatorów można określać stopień zanieczyszczenia wody, lub obecność konkretnych substancji. I faktycznie, rak może wyznaczać poziom czystości wody, ponieważ wybiera zbiorniki wodne i rzeki bardzo czyste i wyjątkowo dobrze natlenione oraz nie lubi tych z bagnistym lub mulistym dnem.

Przebywa najchętniej w wodach płynących o głębokości większej od 0,4 m i szerokości 3,0 m, występuje również w stawach i żwirowniach w pierwszej klasie czystości wody zawierającej znaczne ilości wapnia (< 75 mg CaCO3 w 1 lit.). Wapń potrzebny do budowy pancerza znajduje w takich roślinach, jak: ramienice, moczarki, rdestnica kędzierzawa, połyskująca i rogatka. Optymalna temperatura dla raków szlachetnych wynosi średniorocznie od 10 do 12°C i nie powinna przekraczać 21°C. Dojrzewa płciowo w trzecim roku życia, po osiągnięciu około 8 cm długości.

Czas rozrodu przypada na późną jesień – przełom października i listopada. Czasami rozpoczyna się w drugiej połowie września i uwarunkowany jest czynnikami atmosferycznymi. Samica odkłada od 60 do 200 jaj przyczepionych do pleopodów pod odwłokiem, które pozostają przez 6 miesięcy do czasu wylęgu.

Rak ten żywi się planktonem roślinnym a następnie przeważnie młodymi pędami roślin wodnych. Osobniki dorosłe odżywają się bezkręgowcami, na przykład mięczakami, ośliczkami, kiełżami i larwami owadów. Pokarmem ich są również żaby i ryby, szczególnie osobniki chore i martwe, stąd pogląd, że rak pełni funkcję „sanitariusza wód”.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI z dnia 12 lipca 2023 r. w sprawie szczegółowych warunków ochrony i połowu ryb w powierzchniowych wodach śródlądowych

Okres ochronny dla raka szlachetnego (Astacus astacus Esch.) i raka błotnego (Pontastacus leptodactylus Esch.) trwa od dnia 15 października do dnia 15 marca dla samców i od dnia 15 października do dnia 31 lipca dla samic.

raka błotnego (Pontastacus leptodactylus Esch.) 10 cm,

raka szlachetnego (Astacus astacus Esch.): a) samicy 12 cm, b) samca 10 cm.

Gatunek ten jest rozpowszechniony na całym obszarze Europy Środkowej z wyjątkiem wysokich partii gór. Obecnie wiele stanowisk tego raka uległo zagładzie, przede wszystkim ze względu na zanieczyszczenia wód i epidemię dżumy raczej.

Państwem z największą produkcją raka szlachetnego do celów konsumpcyjnych jest najprawdopodobniej Szwecja z produkcją ok. 12- 15 ton (1995/1996).

W Niemczech produkcja raka szlachetnego wynosiła 10 ton (1996 r.)

We Włoszech łączna produkcja raka szlachetnego i błotnego wynosiła – 20 t. (1998).

Nadal jest bardzo duże zainteresowanie hodowlą raka szlachetnego, ale wielkość produkcji jest nadal ograniczona.

Największe połowy raka szlachetnego są w Finlandii i Szwecji np. w 2000 r. w Szwecji złowiono 200 t.

W Norwegii roczne połowy wynoszą 12 – 15 t.

W krajach nadbałtyckich oficjalne połowy wynoszą mniej niż 1 tonę w każdym z krajów.

Jakkolwiek nielegalne połowy są znaczne i na Litwie są szacowane na 15-20 t.

Przyjmuje się, że w 1994 r. całkowite połowy raka szlachetnego w Europie były na poziomie ok 287 t.

RAK BŁOTNY (Pontastacus leptodactylus Esch.), zwany również stawowym lub długoszczypcowym.

Biologia raka błotnego jest zbliżona do szlachetnego, przy czym rak ten jest uważany za bardziej tolerancyjnego jeśli chodzi o warunki środowiskowe. Lepiej znosi deficyty tlenowe i wyższe temperatury wody umożliwiające mu bytowanie w wodach „błotnistych”.

Gatunek ten dorasta od 11 do 13 cm, ale spotykane są osobniki do 19 cm. Podlega takim samym wymogom ochronnym jak rak szlachetny.

Pierwotnie pochodził z obszaru Morza Czarnego i Kaspijskiego, a obecnie gatunek ten dzięki introdukcjom stał się rakiem o największym zasięgu w Europie. Stanowiska położone najdalej na zachód znajdują się w Wielkiej Brytanii. W zachodniej Europie występuje we Francji, Holandii, Belgii, Szwajcarii, Austrii i Niemczech. Na wschód od granic Polski raka błotnego spotykamy na Litwie, Białorusi, Ukrainie i w Rosji, a nawet w Armenii i Kazachstanie. Raki te występują na Syberii i w Finlandii, na południu Europy, a także w Iranie i Turcji.

Gatunek ten odgrywa bardzo duże znaczenie w gospodarce. Jako pokarm jest szczególnie popularny w zachodniej Rosji i Ukrainie gdzie połowy roczne w Rosji wynosiły 1712 ton, na Ukrainie wynosiły 120 ton i w 1971 r. wzrosły do 650 ton. Obecnie nadal jest silnie eksploatowany w zlewni Morza Kaspijskiego.

Niestety na skutek postępującej eutrofizacji, przełowienia, rozprzestrzeniania się dżumy raczej obserwuje się zmniejszenie się biomasy tego gatunku czterokrotnie (4-krotnie) w latach 1980 r. a obecnie nawet 17-krotnie i poławia się tylko 23-25 ton.

W Astrachaniu połowy wynoszą 70-110 ton/rok. Największe połowy prowadzone są w Turcji gdzie w 2000 r. poławiano 1600-1900 ton.

W latach 2013 – 2016.

Astacus leptodactylus:

1) szybko i łatwo adoptuje się w nowym środowisku,

2) szybko przyrasta,

3) bardzo wytrzymały na warunki środowiskowe

4) bardziej odporny na choroby od  innych rodzimych gatunków.

Wszystkie wcześniej wymienione cechy wraz z wysoką płodnością czynią ten gatunek relatywnie łatwy do prowadzenia hodowli.

Maksymalna wydajność w warunkach hodowlanych dla tego gatunku może wynieść nawet 420 kg/ha. Wstępne wyniki w polikuturze w Bułgarii wskazują że możliwe jest osiągnięcie wydajności rzędu ponad 370 kg/ha.

W Polsce ze względu na gwałtowny spadek stanowisk i liczebności raka błotnego prowadzi się szereg programów restytucyjnych. Niestety nie prowadzi się hodowli na dużą skalę w celu sprzedaży na rynek.

WPUSZCZANIE RAKÓW

Materiał przed wpuszczeniem powinien być poddany kontroli pod względem zdrowotności. Raków nie należy wrzucać do wody, lecz układa się je na brzegu zbiornika, aby mogły same wejść do niego powoli. Wpuszczane raki należy stopniowo przyzwyczajać do temperatury wody nowego środowiska. Jeżeli raki przewozi się bez wody należy polewać je przed wpuszczeniem do zbiornika, aby umożliwić im stopniowe zapełnienie jamy skrzelowej wodą. Koniecznym jest usunięcie powietrza zgromadzonego w jamie skrzelowej, bowiem przy nagłym zanurzenia raka część powietrza może pozostać w jamie skrzelowej i przez to niedopuszczenie wody w krótkim czasie następuje śnięcie z powodu braku tlenu.

Przy przewożeniu raków w workach z tlenem należy po rozwiązaniu worka wolno dolewać wodę z jeziora dla zrównoważeniu temperatur.

ŚRODOWISKO

Zgodnie z przyjętymi założeniami w pierwszym roku straty sięgają 50%. Ponieważ obsadza się roczniakami przyjmuje się dalsze straty rzędu 25%. Czyli ogólny procent przeżycia raków w pierwszym roku wynosiłby 25%.

Osiągane efekty introdukcji są uzależnione od powierzchni jeziora i długości linii brzegowej, maksymalnej głębokości, przepływów, powierzchni strefy użytecznej dla raków (długość linii brzegowej, powierzchnia), charakter użytecznej strefy tj. szerokość ławicy przybrzeżnej od brzegu do głębokości 3-4 m, podłoże (piaszczyste, gliniaste), występowanie kamieni, pni, korzeni, krzewów

-rozmieszczenie roślinności (pasowe, strefowe, kępowe),

– obszar zajęty przez roślinnością wynurzoną i zanurzoną

-zanieczyszczenia jeziora

-pogłowie ichtiofauny

–  inne gatunki raków

-baza pokarmowa

–

TECHNIKA OBSADZANIA

Wypuszczenie raków do wytypowanych obiektów materiału obsadowego wychodowanego w raczarniach lub pochodzących z przerzutu z innych jezior. Celem tego zabiegu jest zwiększenie pogłowia raków. Obsadza się tylko te jeziora gdzie jest mało raków lub ich nie ma. Chodzi więc o utworzenie stada podstawowego, które przez rozród naturalny zwiększy produkcję. Jeżeli materiał obsadowy pochodzi z innych zbiorników to stanowi to zabieg introdukcji.

Wsiedlane raki pochodzą z innych zbiorników zatem muszą przystosować się do nowych warunków środowiskowych. Dla tego też konieczna jest znajomość panujących warunków w danym zbiorniku.

Ponadto na efekty zaraczania wpływ ma sposób wpuszczania raków.

WYBÓR MIEJSCA WPUSZCZANIA RAKÓW

Miejsca takie powinny znajdować się wyłącznie w strefie użytecznej, muszą mieć warunki sprzyjające rozwojowi i osiedlaniu się raków. Należy je wybierać przy brzegach o najbardziej dogodnym gruncie z odpowiednią pochyłością, pozwalającą na rycie nor równoległych do poziomu wody. Najlepszymi miejscami są brzegi strome z dużą liczbą naturalnych kryjówek w postaci różnych jam, korzeni, zatopionych pni. Miejsca wpuszczenia raków do zbiornika powinny być porośnięte roślinnością podwodną, a częściowo i nadwodną, co ułatwi rakom znalezienie pokarmu roślinnego i zwierzęcego.

RAK SYGNAŁOWY (Pacifastacus leniusculus Dana) zwany szwedzkim.

Pochodzi z Ameryki Północnej (zachodnie wybrzeże), skąd został przywieziony do Szwecji, a stamtąd w latach siedemdziesiątych do środkowej Europy. Miał on pierwotnie zastąpić ustępujące raki rodzime, ze względu na dużą odporność na dżumę raczą. Okazało się jednak, że jest on również nosicielem tej choroby, co spowodowało wycofanie się z zaraczania tym gatunkiem naszych wód otwartych.

Do Polski sprowadzany był trzykrotnie w latach: 1972-1973, 1975-1977 i w roku 1979. Sprowadzono wówczas łącznie 40 tysięcy sztuk raków, którymi obsadzono wybrane zbiorniki wodne, cieki oraz stawy i baseny podchowowe (KRZYWOSZ 2000). Dopiero w 1997 roku w pełni opanowano technologię wychowu w Doświadczalnym Ośrodku Zarybieniowym „Dgał” w Pieczarkach.

Obecnie zaniechano produkcji tego gatunku w hodowli stawowej w Polsce ze względu na możliwość wypierania gatunków rodzimych i nosicielstwo chorób. Rak sygnałowy charakteryzuje się szybszym tempem wzrostu i większą płodnością od pozostałych gatunków występujących w Polsce. Średnią długość ciała – 10 cm osiąga w trzecim roku, a połowa samic dojrzewa płciowo w drugim roku życia.

Najstarsze osobniki dożywają 7 lat, osiągając około 16 cm długości i masę 150-170 g.

IGO raków stanowią zagrożenie jednak nie tylko dla swoich odpowiedników w krajowych wodach.

Dużą presję wywierają na populacje płazów (wszystkie rodzime płazy podlegają ochronie gatunkowej), a także na ryby, roślinność wodną czy na inne bezkręgowce. W przypadku raka marmurkowego i raka luizjańskiego należy uwzględnić także negatywny wpływ na lądową florę i faunę – przede wszystkim gatunki zajmujące stanowiska bagienne, podmokłe i leśne. Dotyczy to również małych i średnich ssaków, które raki mogą wypłaszać z ich własnych nor. Zmiany te mogą wpłynąć na wzrost zanieczyszczeń wód materią organiczną, częstsze zakwity wód, czy też śniecia ryb.

Poprzez negatywny wpływ na swoje otoczenie, IGO raków mogą doprowadzić do istotnych, a często nieodwracalnych zmian w środowisku przyrodniczym. Te zmiany oddziałują często na gospodarkę, w tym w szczególności na hodowlę ryb i bezkręgowców wodnych, wędkarstwo i rybactwo, a także turystykę i rekreację – głównie poprzez straty w zwierzętach hodowlanych, a także pogorszenie jakości wód.

W Szwecji połowy tego gatunku w 1996 r. były rzędu 265 t w porównaniu do raka szlachetnego 52 t.  Hodowla dochodziła do 42 ton (raka szlachetnego 12 t). Rekord osiągnięto w 2000 r. – 1200 ton aczkolwiek obecnie obserwuje się tendencję spadkową.

W Europie wielkość połowów tego gatunku w 1994 r. wyniosła 355 t. zaś z hodowli 55 ton.

RAK PRĘGOWATY (Orconectes limosus Raf.) zwany amerykańskim.

Do Polski dotarł z Pensylwanii (Ameryka Północna) w 1890 roku hodowca Max vom der Borne do miejscowości Barnówko w ilości 100 sztuk. Głównym powodem aklimatyzacji tego gatunku było przekonanie, że jest on odporny na dżumę raczą, która do drugiej połowy XIX wieku dziesiątkowała populacje raka szlachetnego w Europie.

Po ponad 100 latach od sprowadzenia tego gatunku możemy stwierdzić, że stał się on głównym sprawcą zaniku raka szlachetnego w Polsce, który jest uznany za gatunek zagrożony wymarciem. Rak pręgowaty jako nosiciel dżumy raczej opanował w XX wieku ponad 3/4 powierzchni Polski

Rozród raka pręgowatego przypada wcześniej niż u raków rodzimych: od połowy września do połowy października. Gatunek ten dojrzewa już drugim roku życia, osiągając 5-6 cm i masę do 40 g.

Odznacza się wysokim stopniem reprodukcji. Obdarzony jest dużymi zdolnościami adoptowania do niekorzystnych warunków środowiskowych i ocenia się, że może występować wszędzie. Wydaje się jednak, iż unika on obszarów górskich rzek i potoków pstrągowych.

W większości państw rak pręgowaty kojarzony jest jako gatunek występujący w wodach zeutrofizowanych i silnie zanieczyszczonych. W konsekwencji czego gatunek nie jest poławiany w ogóle.

Nikt nie jest też zainteresowany hodowlą tego gatunku. Kolejna sprawa to wymiar handlowy – wymiar gospodarczy wynosi 10 cm, w Polsce większość osobników osiąga długość 7 cm. Osobniki tego gatunku osiągają bardzo szybko dojrzałość płciową w związku z czym osiągają mniejsze rozmiary. Ponadto jest gatunkiem trudno łownym w stosunku do raka szlachetnego czy też błotnego. Z pewnością gatunek ten ma potencjał, ale ze względu na rozmiary nie ma zainteresowania tym gatunkiem.

W Polsce osiągają wielkość 5 – 7 cm w 3 roku życia. Zagęszczenie 77 osobników /m2. Produkcja była na poziomie 327 -419 kg/ha. Łączna biomasa w 2006 r. wyniosła 3100 kg/ha.

Chów raków – jest to zespół metod, środków i zabiegów gospodarczych zmierzających do utrzymania i zwiększania biomasy produkowanych raków. Przedmiotem chowu jest materiał obsadowy w postaci młodocianych osobników, które podchowywane są do starszych form albo do raków konsumpcyjnych. Stadia podchowane służą do zaraczeń różnego rodzaju wód (stawów, glinianek, żwirowni, torfianek). Mogą być podchowywane do raków konsumpcyjnych.

Najwcześniejsze próby hodowli raków w Europie znalazły odzwierciedlenie w pracach Smoliana (1925) oraz Cukerzisa (1989) na Litwie. Zainteresowanie hodowlą raków wzrosło w drugiej połowie XIX w i na początku XX w, z licznych powodów.

Postępująca industrializacja, intensyfikacja produkcji rolnej przyczyniły się do zanieczyszczenia wód i tym samym ustępowania raka szlachetnego. Ponadto popyt na raki spowodował nadmierną eksploatację wód (overfishing), a przede wszystkim i epizoocja wywołana przez dżumę raczą zdziesiątkowała raki rodzime.

W Finlandii całkowita produkcja na przełomie XIX/XX szacowano na 700 ton natomiast roczna wydajność w 1980 wyniosła już tylko 100 t.

Produkcja raka szlachetnego w Szwecji przed wybuchem dżumy raczej wynosiła 1000 ton rocznie, podczas gdy w latach 80-tych XX osiągnęła 100 t, a obecnie już do 50 ton.

W wodach otwartych np. rzekach, potokach, strumieniach ciężko jest prowadzić hodowlę raków, gdyż mają do nich dostęp ludzie (kłusownictwo) i zwierzęta (gatunki drapieżne). Ponadto raki podejmują nocą wędrówki pokarmowe nawet do kilkuset metrów i wtedy mogą zostać wyłowione.

Obecnie w Europie produkuje się na poziomie ok. 8-8,5 tys. ton.

Kolejnym krokiem związane były z sprowadzeniem w latach 60-tych i 70 –tych północnoamerykańskiego gatunku raka sygnałowego.

Dziś raki traktowane są jako luksusowy pokarm w Szwecji, Francji, Niemczech, Hiszpanii, Włoszech, Finlandii, Anglii.

Wyróżnia się chów ekstensywny- o stosunkowo niewielkich nakładach i niskiej produkcji przydającej na powierzchnię

Lub chów intensywny – chrakteryzujący się stosunkowo dużymi nakładami, o wysokiej jednostkowej produkcji raków

Oraz chów przemysłowy – wysoko intensywna produkcja przy ograniczonej do minimum przestrzeni produkcyjnej.

HODOWLA RAKÓW – doskonalenie populacji raków w zbiornikach sztucznych (stawy, pomieszczenia) z uwzględnieniem zasad dziedziczności. Celem jest przystosowanie wyhodowanych osobników do określonych warunków środowiskowych oraz poprawa cech hodowlanych  i użytkowych. Hodowla wykorzystuje anatomię, embriologię, fizjologię, genetykę, żywienie i nauki o chorobach. Genetyka umożliwi uzyskanie osobników o większych możliwościach produkcyjnych, bardziej odpornych na warunki środowiskowe.

Astasikultura stanowi cześć akwakultury obejmującą hodowlę raków.

Stawy można obsadzać samicami o dł. 8-10 cm w miesiącu marcu. Samice z przyczepionymi pod odwłokiem licznymi jajkami. Raki należy wypuścić na brzegu aby mogły samodzielnie wejść do zbiornika. Raki nie należy wypuszczać w jednym miejscu, ale wzdłuż brzegów.

Można też obsadzać stawy jesienią, ale (ok. września) samcami i samicami o dł. ok. 10 do 15 cm w stosunku 2 samice: 1 samiec. Wiosną należy odłowić samce.

Dane dotyczące połowów oraz hodowli raka szlachetnego są ograniczone oraz bardzo często rozbieżne pomiędzy poszczególnymi źródłami. Do pewnego stopnia działalność hodowlana ukierunkowana w pewnych krajach jest głównie na produkcję osobników młodocianych do odnowy populacji.

Państwem z największą produkcją ukierunkowaną na konsumpcję jest Szwecja z produkcją na poziomie 12 -15 ton rocznie w 1995/1996. W Niemczech produkcja sięgała poziom ok. 10 ton w 1996 oraz w Finlandii na poziomie 2,8 ton. We Włoszech przybliżony szacunek produkcji raka szlachetnego oraz błotnego łącznie wynosił 20 ton w 1998 r. W Norwegii rocznie poławia się około 12-15 ton.

W krajach bałtyckich istnieje również duże zainteresowanie astasikulturą, ale produkcja jest nadal bardzo ograniczona.

Czynnikiem ograniczającym produkcję jest fakt występowania kolejnych ognisk epizoocji.

W krajach bałtyckich oficjalne połowy to mniej niż 1 tona w każdym kraju. Jednak nielegalne połowy mogą być znaczne, a na Łotwie szacuje się je na około 15–20 ton.

W innych krajach występują również łowiska Astacus astacus np. Czarnogóra i Grecja, ale prawdopodobnie nie więcej niż 5 ton w jakimkolwiek kraju, a w większości przypadków mniej niż 1 tona.

W drugiej i trzeciej dekadzie czerwca jaja zaczynają się zmieniać i pojawia się pigment. Zarys ciała ostrzejszy, żółtko jest jaśniejsze, widoczny jest silnie rozbudowany głowotułów, bicie serca. Stadium pigmentu ocznego jest najkorzystniejszym momentem do rozpoczęcia sztucznego wylęgu.

Próby wychowu osobników młodocianych sięgają lat 1870-1880.

Smolian 1920 r.

Cukerzis 1961-1968 rozwinął metodę sztucznej inkubacji jaj w słojach Zugera.

Do zbiorników o charakterze podobnym do stawów z możliwością opróżnienia jesienią obsadza się raki w stosunku samiec samica 1: 2, następnie usunięcie samców po okresie parzenia się. Wiosną usunięcie samic po okresie wylęgu i przejściu przez osobniki młodociane pierwszej i drugiej wylinki (czerwiec/lipiec). Następnie rozpoczyna się dokarmianie młodych aż osiągną 2-3 cm. W dalszej kolejności przenosi się materiał do otwartych zbiorników.

Można też obsadzić zbiorniki samicami z przyczepionymi jajami, ale dopiero wiosną.

Pierwsze wylęgi raka szlachetnego w naczyniach szklanych –słój Zugera (o poj. 5 l) – udało się pozyskać litewskiemu badaczowi Cukerzisowi z Instytutu Zoologicznego w Wilnie, który wylęgł z zapłodnionych jaj raki w naczyniach szklanych i umieścił wylęgnięte osobniki w zbiornikach i stawach oraz wykarmił do stadium młodych raków (1970 r.). Kluczowym momentem w uzyskaniu wylęgu był okres zdjęcia jaj z pleopodów samicy, czyli 1-2 tygodnie przed wylęgiem.

Hodowla prowadzona jest w Szwecji (zakład Simontorp) i Finlandii (metoda Cukerzisa).

Porównanie cyklu wylęgu raka wg Ackeforsa i in. 1989 w warunkach naturalnych i hodowli kontrolowanej. Podniesienie temperatury wody znacznie skraca okres inkubacji jaj i tym samym przyspiesza wylęganie się raków. Tempo rozwoju jaj w instalacji sztucznej można przyspieszyć przy użyciu wody podgrzanej (20oC). Takie postępowanie może wydłużyć czas wzrostu larwalnego pomiędzy wylęganiem się, a pierwszym zimowaniem.

Masa osobników młodocianych we wrześniu w naturalnej temperaturze wody – 140-220 mg/osobnik

Masa osobników młodocianych we wrześniu w podgrzanej temperaturze wody (20oC) – 200-1500 mg/osobnik

Otrzymanie wylęgu dwukrotnie w tym samym roku

Poprzez podnoszenie temperatury wody możliwe jest spowodowanie reprodukcji raka szlachetnego podczas jednego sezonu rozrodczego nie tylko podczas jesiennego okresu. Poprzez skrócenie rocznego cyklu temperatur, stymulacji w warunkach kontrolowanych w basenach recyrkulacyjnych możliwe jest dwukrotne linienie oraz dwukrotne przystąpienie do parzenia się w ciągu jednego roku. Tym sposobem możemy otrzymać dwukrotnie więcej wylęgu.

Parzenie się w warunkach kontrolowanych może być wywołane poprzez obniżenie temperatury wody do 5oC. Z kolei poprzez podniesienie temperatury do 20oC wymuszamy wylinkę. W tych warunkach temperatura wydaje się dominującym czynnikiem zarówno w przypadku parzenie się, jak i przechodzenia wylinki.

 

 

JEZIORA

Jeziorami przydatnymi do hodowli raków szlachetnych są zbiorniki o urozmaiconym podłożu, nie zamulonym dnie, posiadające strefę przybrzeżną o głębokości od 2-4 m, z dobrze rozwiniętą linię brzegową i zacisznymi zatokami. Zwięzły grunt np. gliniasto-marglowy umożliwia rakom budowę kryjówek. Zbiorniki powinny mieć wodę czystą o dobrych warunkach tlenowych i temperaturze nie przekraczającej 22oC.

Jezioro powinno mieć dobrze rozwiniętą roślinność podwodną, występującą pasami lub całymi łąkami, w skład których wchodzą moczarka, rdestnica, rogatek, wywłócznik.

Do jeziora nadających się do zaraczania należą jeziora sielawowe, leszczowe, szczupakowo-linowe. Drzewa rosnące na brzegach, wraz z podmytymi korzeniami, zatopione pnie, gałęzie służą rakom za schronienie.

Mniej wybrednymi gatunkami są raki błotne, które zamieszkują głębsze partie jeziora. Dobrze rozwijają się w jeziorach o dnie mulistym, znajdując schronienie wśród roślinności.

Na podstawie pomiarów głębokości ustala się powierzchnię użytkową dla raków (od strefy przybrzeżnej do strefy głębinowej). Wielkość obsady będzie uzależniona od powierzchni użytkowej i długości linii brzegowej.

W zbiornikach głębokich przyjmuje się że powierzchnia użytkowa wynosi od 20-60%, a płytkich o głębokości do 5 m nawet do 100% całej powierzchni.

W jeziorach powinny być ograniczone populacje gatunków drapieżnych : okonia, suma, węgorza, a przede wszystkim nie powinno być raka pręgowatego.

Normy obsadowe na 1 km długości linii brzegowej powierzchni użytecznej wynosi 1000-1500 szt. raków dorosłych.

Przy przeliczeniu na 1 ha powierzchni użytecznej przyjmuje się 400 – 600 szt.

Wielkość norm będzie uzależniona od: gatunku raków, warunków środowiskowych, rodzaju materiału obsadowego, warunków klimatycznych.

Stawy generalnie dzielą się na zbiorniki spuszczalne, w których po odłowieniu raków widoczne są nory racze oraz zbiorniki niespuszczalne. W zbiornikach spuszczalnych istnieje możliwość regulowania poziomu wody za pomocą urządzeń hydrotechnicznych, zwanych mnichami. Do tej grupy zbiorników należą stawy karpiowe, pstrągowe, niektóre stawy miejskie i sadzawki parkowe. Stawy pstrągowe są z reguły nieprzydatne z uwagi na niską temperaturę wody (poniżej 18oC).

Z kolei zbiorniki niespuszczalne charakteryzują się brakiem możliwości odwodnienia, przez co nie da się ich w pełni odłowić.

Pod względem przepływu wody stawy podzielić można na przepływowe i nie przepływowe.

Materiałem obsadowym są raki dojrzałe płciowo o długości 12-15 cm w praktyce raki ok. 10 cm. Raki mogą pochodzić z wód naturalnych lub hodowli. Warunkiem jest aby zostały obsadzone w miejscu chowu przed okresem godowym, najlepiej do końca września. Najkorzystniejszy jest stosunek samców do samic 1:3 – 1:5. Ze stawów zmiennych można wykorzystać magazyny, mniejsze zimochowy i stawy produkcyjne. Stawy muszą być osuszalne, a ich dno nie może być muliste. Wszystkie stawy w których raki nie będą mogły wygrzebać sobie norek muszą być zaopatrzone w sztuczne kryjówki wykonane z rurek drenarskich, falistych dachówek lub płyt umieszczonych na podpórkach.

Przeznaczone do rozrodu raki należy obsadzać w stawach nie później niż do połowy października i trwa od 3 do 4 tygodni.

Ze stawu obsadzonego rybami, przy wydajności 2 tys. kg ryb z 1 ha, można uzyskać średni plon – 200 kg raków z 1 ha.

ISTOTĄ JEST PODNIESIENIE PRODUTYWNOŚCI STAWÓW RYBNYCH ponadto RAKI MOGĄ SŁUŻYĆ DO OCZYSZCZANIA STAWÓW, GDYŻ ŻYWIĄ SIĘ POKARMEM INNYM NIŻ RYBY I POZOSTAŁE ZWIERZĘTA.

Raki w stawach rosną szybciej niż w basenach i pod koniec drugiego roku mogą osiągnąć rozmiar handlowy 10 cm, w naturalnych warunkach rozmiar ten osiągają rok później.

Ogólna powierzchnia torfowisk w Polsce wynosi 1,5 mln ha, czyli ponad 5% ogólnej powierzchni kraju. Torfianki powstają należą do zbiorników powstałych w wyniku eksploatacji torfu, często traktowane są jako nieużytki wodne i rybackie.

Torfowiska dzielimy na trzy grupy:

1)Torfowiska wysokie – powstają na bezodpływowym zagłębieniu terenu i jest zasilane głównie wodami opadowymi, które zawierają mało składników odżywczych. Z reguły mają odczyn kwaśny. Słabo rozwinięta roślinność.

2)Torfowiska niskie – powstają w dolinie rzek przez nanoszenie z wodą bieżącą materii organicznej, która akumuluje się w miarę stopniowego opadania rzek, przy czym często silne uwilgotnienie zapewniają wody gruntowe. Wody takiego zbiornika są bogate w składniki odżywcze, a ich odczyn  jest obojętny lub słabo kwaśny.

3)Torfowisko przejściowe – stanowi typ pośredni łączący najczęściej cechy torfowiska wysokiego i niskiego.

W Polsce dominuje torfowisko niskie, stanowiąc 89% wszystkich torfowisk.

W zależności od stosowanej eksploatacji torfu, ich zasobności i głębokości złóż mogą być:

-głębokie od 1,5 – 2 m o wyrównanym dnie

-średniogłębokie od 0,8 do 1,5 m równe dno lub z przegłębianiami

-płytkie do 0,8 m

Do wykorzystania rybackiego i zaraczania przydatne są wyłącznie torfowiska głębokie lub średniogłębokie, gdyż tofianki płytkie w okresie letniej suszy wysychają, natomiast w zimie mogą zamarzać do dna.

Skład wody w zależności od zasobności w składniki odżywcze, czyli biogeny:

Oligotroficzne

Mezotroficzne

Eutroficzne

Właściwości fizyczne wody

Temperatura wody – szybko się nagrzewa i szybko traci ciepło

Torfianki płytkie czyli do 80 cm nagrzewają się do dna. W lecie osiągają temperaturę powyżej 25 C, natomiast zimą zamarzają do dna. Może być prowadzony podchów raków, ale do nie są przydatne do chowu raków.

Torfanki średniogłębokie do 0,8 – 1,5 m mają uwarstwienie termiczne, dno słabo się nagrzewa. Temperatura powierzchniowa ulega wahaniom odpowiadającym wahaniom temperatury powietrza. Torfianki te zamarzają do dna tylko podczas ostrych zim.

Torfianki głębokie ponad 1,5 – 2 m mają wyraźne uwarstwienie termiczne, temperatura wody ulega nieznacznym wahaniom przy dnie, powierzchniowe warstwy zmieniają temperaturę w ciągu doby.  Torfianki te nie zamarzają do dna i mogą być intensywnie zagospodarowywane rybacki, w tym bezpiecznie zaraczone.

PRZYGOTOWANIE TORFIANEK DO ZARACZENIA

Do podstawowych prac przygotowawczych należą:

-pomiar głębokości

-analiza fizykochemiczna wody

-usunięcie niepożądanej roślinności, zawad, wyrównanie dna

-możliwość regulacji poziomu wody

-ustalenie składu gatunkowego ryb

-Zabiegi odchwaszczające

–

Zaraczanie: 250-500 szt./ha raków rocznych lub 100-200 szt./ha raków dwuletnich

Glinianki są to doły powstałe po wybraniu całego pokładu gliny, położone w pobliżu cegielni. Tworzą je zbiorniki wodne o niewielkiej powierzchni nie przekraczające 1-2 ha, natomiast bardzo często znacznie głębokie nawet do 20 m i brak płycizn. Wskutek nierówmiernego wybierania gliny mają dno bardzo nierówne, zaś brzegi silnie spadziste (ostre skarpy). Ze względu na nieprzepuszczalne dno woda jest zatrzymywana która pochodzi z opadów atmosferycznych i spływów powierzchniowych. Dlatego też woda w gliniankach jest ciepła, mętna i słabo natleniona. Starsze glinianki mają brzegi porośnięte pasem trzciny pospolitej i pałki. Skład gatunkowy ryb zależy tutaj od zarybień najczęściej występują karpie, liny, karasie, szczupaki, sandacze, węgorze.

Zaraczanie: 250-500 szt./ha raków rocznych lub 100-200 szt./ha raków dwuletnich.

Wydajność w Wielkopolsce waha się od 50 do 120 kg/ha.

Są trzy sposoby produkcji osobników młodocianych:

1)Samice są trzymane w małych zbiornikach w poziomo zamocowaną siecią i to jest jedna samica na 1 zbiornik. W drugim stadium rozwoju (po pierwszej wylince) osobniki młodociane mogą przedostać się przez siatkę i uciec przed kanibalizmem ze strony samicy.

2)Samice indywidualnie będą przetrzymywane w zbiornikach i są usuwane po osiągnięciu przez osobniki młodociane drugiego stadium rozwojowego.

3)Jaj z pleopodów samicy są zdejmowane za pomocą pęsety i umieszczane w aparatach inkubacyjnych (słoje Zugera lub tace).

Jedną z najbardziej wydajnych metod chowu raków jest schwytanie samic na przełomie kwiecień/maj i umieszczenia ich w drewnianych skrzyniach usytuowanych w stawach przepływowych  lub innych zbiornikach. Skrzynki nie powinny stać na dnie zbiornika wodnego lecz znajdować się od 0,5 do 1,0 m nad dnem. Norma wynosi 40-50 samic/m2. Głębokości wody w zbiorniku powinna wynosić ok. 0,40-1,5 m, natomiast temperatura 18-20oC. Samice należy karmić dwa – trzy razy w tygodniu niewielką ilością paszy.

Obecnie do wylęgu stosuje się plastikowe skrzynki, które posiadają wewnętrzny metalowy wkład wypełniony rurkami. We wnętrzu rurki umieszcza się samice z jajami, a świeżo wyklute osobniki przez otwory w metalowej siatce wydostają się na zewnątrz. Wylęga raka chowa się w plastikowych rurkach, które służą jako schronienie w pierwszym etapie życia. Skrzynka posiada niezależny dopływ i odpływ wody.

Aparat ma zastosowanie do wylęgania małych raków z jaj pod odwłokiem samicy metodą naturalną oraz podchowu do III stadium rozwoju, tj. do czasu po drugiej wylince. Pojemność aparatu wynosi do 500 szt. małych rak, sam aparat składa się z pojemnika, przez który przepływa woda i perforowanego wkładu tj. schowków z blach dla samic i schowków z tworzywa sztucznego dla małych raków.

Do wylęgania używamy wody o temperaturze 17-21oC, pH 6-9 i zawartości tlenu co najmniej 7 mg/l. Dopływająca woda w żadnym wypadku nie może pozostawiać osadu. Aparat musi mieć naturalne oświetlenie nie może być wystawiony bezpośrednio na działanie promieni słonecznych. Do aparatu wkładami około 5 samic (średnio ok. 100 jaj/samicę). Samice umieszcza się w aparacie tuż przed wylęgiem raczków kiedy widoczne są już zarodki. Przepływ wody w aparacie ustawiamy na 3-4 l/min. Samic nie karmimy ponieważ w czasie wylęgania się małych raków nie żerują.

Małe raki pod 6-9 dniach od wylinki zaczynają opuszczać samice i po zajęciu schowków zaczynają żerować. Następuje drugie stadium rozwoju. Karmienie opiera się na żywieniu zooplanktonem. Plankton rozprowadzamy po cały aparacie równomiernie.

Po oddzieleniu się młodych raczków od samic samice wyjmujemy i zmniejszamy przepływ wody do 1 l/min i głębokość zanurzenia do 7 cm.

Do drugiej wylinki dochodzi po 20 dniach i wtedy rozpoczyna się III stadium rozwoju. Następuje pora na odłowienie małych raków i ich wypuszczenie do naturalnego środowiska.

Metoda I podchowu raka sygnałowego w akwakulturze. Obsadę stanowią dojrzałe raki – samce i samice wprowadzane są w stosunku 1:3 (Ackerfors 1989)

Druga metoda podchowu raka sygnałowego w akwakulturze z użyciem podgrzanej wody i koryt inkubacyjnych (Ackerfors 1989).